Koluzja małżeńska – toksyczna matryca relacji w związku miłosnym 

Pojęcie psychologiczne koluzji małżeńskiej wprowadził Zygmunt Freud, opisując związki miłosne o bardzo silnej dynamice konfliktów psychicznych, wzajemnym przyciąganiu i odpychaniu się partnerów, a w konsekwencji wielu zaburzeniach relacji prowadzących do gwałtownych konfliktów pomiędzy małżonkami. Co ważne, u źródeł koluzji małżeńskiej leżą nierozwiązane konflikty psychiczne z okresu wczesnego dzieciństwa. Freud wyróżnił cztery typy koluzji małżeńskich: narcystyczną, oralną, sadystyczną i falliczno-edypalną. Każda z tych koluzji posiada obecnie w dorobku psychologii i psychoterapii bogatą literaturą naukową oraz szczegółowe wskazania terapeutyczne dla par. Istotą koluzji małżeńskich jest bowiem toksyczność relacji interpersonalnych w związku miłosnym. Partnerzy niszczą się nawzajem, jednocześnie nie potrafiąc żyć bez siebie. Zależność emocjonalna tego rodzaju wymaga profesjonalnej terapii par, a czasem także indywidualnej psychoterapii partnerów. Koluzje małżeńskie mogą występować w różnych konfiguracjach, niekiedy tworząc typy mieszane zaburzeń w relacji, jednak ich niezmienną cechą jest maksymalne natężenie konfliktów prowadzących niekiedy do gwałtownego rozpadu związku oraz depresji jednego lub obojga partnerów.

Koluzja falliczno-edyplana. Skrajność stereotypowych ról małżeńskich 

Pierwszy typ koluzji psychologicznej według Freuda to koluzja falliczno-edypalna. W psychologii koluzję tę opisuje się jako skrajną potrzebę identyfikacji z własną płcią, co oznacza, że kobiety boją się wykroczyć poza kulturowy schemat „bycia kobietą”, a mężczyźni czują lęk wobec zaprzeczenia własnej „męskości”. W związku małżeńskim partnerzy domagają się konfliktowo potwierdzania własnej „męskości” lub „kobiecości”. Mąż nie okazuje żonie czułości, obawiając się posądzenia o „niemęskość”, żona nie chce podejmować decyzji, udowadniając, że jest „niezdecydowaną kobietą”. Stereotypowe role i cechy płciowe niszczą szanse na rozwój związku i prowadzą do konfliktów na różnych polach, od zarządzania gospodarstwem domowym do wychowania dzieci.

Koluzja narcystyczna. Błaganie o bezwarunkową akceptację i uwagę 

Kolejny typ koluzji małżeńskiej opisany w psychologii par to koluzja narcystyczna. W takim związku oboje z partnerów cierpi z powodu zaniżonego poczucia własnej wartości. Najczęściej jedna z osób prowokuje ciągły podziw i adorację u partnera, druga natomiast idealizuje go. Początek takiego związku jest bardzo efektowny, emocjonalnie burzliwy i dający złudne nadzieje jedności małżeńskiej. Następnie strona obdarzona adoracją i uwagą zaczyna czuć się osaczona i radykalnie odpycha partnera. W finale tego procesu pierwszy partner dąży do zerwania lub separacji, drugi zaś przeżywa rozczarowanie i odrzucenie. Psychologia koluzji narcystycznej znana jest dobrze biografom artystów i ich muz, niekiedy nieszczęśliwych przez całe życie.

Koluzja oralna. Małżeństwo oparte na relacjach opiekuńczych 

W przypadku koluzji oralnej osią emocjonalną małżeństwa jest potrzeba opieki. Jeden z partnerów charakteryzuje się potrzebą opieki, troski, uwagi oraz bardzo słabą tolerancją napięcia i stresu. Drugi partner, częściej mężczyzna, zapewnia ową opiekę, chroni i osłania, dając poczucie bezpieczeństwa i ciepła. W psychologii nazywa się go partnerem komplementarnym. O ile początek takiego związku bywa romantyczny, w procesie rozwoju relacji partner oralny wymaga coraz więcej opieki i okazuje coraz mniej wdzięczności, frustrując tym małżonka. Odchodzi najczęściej partner komplementarny, niejednokrotnie oskarżany przez stronę porzuconą o cynizm, wykorzystanie i przyczynę jej depresji.

Koluzja sadystyczna. Małżeńska walka o autonomię i uległość 

Koluzja małżeńśka typu sadystycznego kreuje role małżeńskie partnera dominującego i uległego. Najczęściej dotyka ona osoby, które w dzieciństwie doświadczyły nadmiernej, autorytarnej kontroli jednego lub obojga rodziców. Małżonkowie walczą pomiędzy sobą o uległość i autonomię, co oznacza, że partner dominujący wymusza szacunek na partnerze uległym. Druga strona, częściej kobieta, początkowo czerpie korzyści ze swej uległości, gdyż partner dominujący dba o rozwiązanie każdego problemu i zapewnia jej dobrobyt. Kryzys małżeński w koluzji sadystycznej rozpoczyna się wtedy, kiedy dominator kontroluje chorobliwie każdą sferę życia partnerki lub partnera, zaś osoba kontrolowana czuje się tym osaczona. Zdarza się, że dominator odkrywa zdradę, do której sam popchnął uległego małżonka, osaczając ją i poniżając brakiem zaufania. Bywa również tak, że partner pasywny manipuluje dominatorem, sztucznie kreując swoją atrakcyjność dla innych partnerów. Związki tego typu rozpadają się najczęściej z powodu odkrycia zdrady.

Koluzja – psychologia deficytów rozwojowych 

Choć pojęcie koluzji w psychologii wywodzi się z dawnych teorii Freuda, jest ono niezwykle funkcjonalne w psychoterapii par. Związki koluzyjne są bardzo dynamiczne, namiętne i naznaczone konfliktami. Taki klimat walki o związek często sztucznie przedłuża jego trwanie. Bez profesjonalnej terapii par lub indywidualnej psychoterapii partnerów, koluzja małżeńska zniszczy emocjonalność małżonków i zaburzy psychologicznie ich potomstwo, doprowadzając do rozpadu rodziny. Stawką jest tutaj zdrowie psychiczne każdego z partnerów i ich dzieci, zatem profesjonalne wsparcie jest w takich przypadkach bardzo ważne.